منظومه شمسی یکی از منظومه های موجود در کهکشان راه شیری و در این هستی بی پایان است که به نوعی خانه ما انسان ها نیز محسوب می شود، چرا که سیاره زمین یکی از هشت سیاره عضو این منظومه است، هرچند شناخته ترین اعضای منظومه شمسی، سیارات آن هستند اما نباید از مرکز و تنها ستاره آن یعنی ستاره خورشید و بقیه اجرام آسمانی منحصر به فردش نیز غافل شد.

تاریخچه و پیدایش منظومه شمسی

پیش از پیدایش منظومه شمسی (solar system) که به حدود 4,5 سال قبل باز می گردد هیچ انسانی حیات نداشت، از این رو هر آنچه در مورد تولد و پیدایش آن می دانیم از منابع مختلفی مانند بررسی سنگهای روی زمین و سیارات دیگر، بررسی سایر سیستم های خورشیدی در نحوه شکل گیری و ساخت مدلهای رایانه ای و غیره ناشی می شود.

امروزه دانشمندان بر این باورند که منظومه شمسی توسط چرخش و گرد هم آمدن ابر ها و توده های متراکم غبار و گاز پدید آمده است، علت فرو ریختن این ابر ها و توده های مواد موج های انفجار حاصل از انفجار ستاره های نزدیک بوده که منجر به به وجود آمدن سحابی خورشیدی شده است.
سپس در مرکز منظومه شمسی در حال شکل گیری، نیروی گرانش ماده بیشتری را به خود جذب کرد و در پی آن فشار در هسته به حدی بالا رفت که اتم های هیدروژن شروع به ترکیب و تشکیل هلیوم کرده و مقدار زیادی انرژی آزاد کردند. به سبب همین فرآیند خورشید تشکیل شده و سرانجام بیش از 99 درصد مواد موجود در اطراف را گرد هم آورد.

توده های ماده در فاصله دورتر صحابی نیز کنار هم جمع شدند، این توده ها با یکدیگر برخورد کرده و درهم می شکستند سپس اجسام بزرگتری را تشکیل می دادند. برخی از آنها به اندازه کافی بزرگ شدند تا جاذبه خودشان را به وجود آورده و در روند این فرآیند آن ها را به شکل کره هایی مانند سیارات، سیارک ها و ماه های بزرگ تبدیل کند.

این امر منجر به پیدایش و تولد زمین و هفت سیاره دیگر منظومه شمسی شد، در مواردی که منجر به تشکیل سیارات نشد کمربند سیارکی تشکیل شده از ذرات کوچکتر و برخی مواد باقی مانده از تشکیل منظومه شمسی که نمی توانستند تبدیل به سیاره شوند به وجود آمد. سایر مواد و قطعات کوچکتر باقی مانده سیارک ها، ستاره های دنباله دار، شهاب سنگ ها و قمرهای کوچک را تشکیل دادند.

تا دهه 1990 دانشمندان فقط از سیارات موجود در منظومه شمسی باخبر بودند و در آن مقطع پذیرفته بودند که فقط 8 سیاره در جهان هستی وجود دارد، اما با پیشرفت علم و فناوری تلسکوپ ها مورد جدید و خارق العاده ای اتفاق افتاد.

دانشمندان سیارات جدیدی را خارج از منظومه شمسی کشف کردند، این کار با پیدا کردن سیارات عظیم الجسه و چندین برابر بزرگتر از اندازه مشتری آغاز شد و در نهایت با پیدا کردن سیارات سنگی که حتی برخی از آن ها اندازه زمین بودند ادامه یافت.

حتما بخوانید: پیدایش جهان (بر پایه تز دکترای استیون هاوکینگ)

ستاره خورشید و سیاره ها

منظومه شمسی متشکل از اجرام آسمانی گوناگونی است که مهم ترین ها سیارات و البته قلب تپنده آن یعنی خورشید است، در ادامه به ترتیب از داخل به بیرون به معرفی اجمالی و بیان برخی مشخصات درباره این اعضاء منظومه شمسی پرداخته خواهد شد:

خورشید (Sun): خورشید بزرگترین عضو منظومه شمسی یک ستاره از نوع کوتوله زرد است که در مرکز قرار دارد، نیروی جاذبه این ستاره است که اجزای مختلف منظومه شمسی را کنار هم نگه می دارد، جرم ستاره خورشید تشکیل شده از ترکیب گاز های هیدروژن و هلیوم بسیار داغ است. شعاع خورشید معادل 695,508 کیلومتر است.

عطارد (Mercury): عطارد کوچکترین سیاره منظومه شمسی است که از کره ماه کمی بزرگتر است، همچنین عطارد نزدیکترین به خورشید نیز محسوب می شود که از این نظر درجه حرارت آن بسیار بالا بوده اما داغ ترین سیاره نیست. هنگام مشاهده خورشید از سطح عطارد نسبت به زمین، خورشید سه برابر بزرگتر به نظر می رسد. شعاع عطارد 2,440 کیلومتر است.

زهره (Venus): دومین سیاره از نظر نزدیکی به خورشید و همسایه زمین داغ ترین سیاره منظومه شمسی یعنی زهره است، از نظر ساختار و اندازه شباهت هایی به زمین دارد و اتمسفر زخیم آن باعث به دام افتادن گاز های داغ گلخانه ای می شود که اصلی ترین دلیل درجه حرارت بالای آن پس از نزدیکی به خورشید است. شعاع زهره 3,760 کیلومتر است.

زمین (Earth): خانه و محل زندگی انسان ها زمین سومین سیاره از نظر نزدیکی به خورشید و پنجمین از نظر بزرگی است، زمین را می توان به عنوان تنها جایی در نظر گرفت که حیات به شکل های مختلف در آن یافت شده و آب بر روی سطح آن موجود است. شعاع زمین 3,959 کیلومتر است.

مریخ (Mars): با جهانی خاکی، سرد و بیابانی مریخ چهارمین سیاره است که دارای اتمسفر یا جو بسیار نازک بوده و رنگ خاک و مواد پوشاننده سطح آن باعث شده اند تا به رنگ قرمز دیده شود، مریخ همانند زمین دارای یک سیستم پویا است که فصول مختلف، آتشفشان ها، آب و هوا و غیره را شامل می شود. شعاع مریخ 3,390 کیلومتر است.

مشتری (Jupiter): مشتری پنجمین سیاره از نظر نزدیکی به خورشید با داشتن دو برابر اندازه کل سیارات دیگر بزرگترین سیاره منظومه شمسی محسوب می شود، جرم مشتری تشکیل شده از گاز های مختلف مانند هیدروژن، هلیوم و غیره است. شعاع مشتری برابر 69,991 کیلومتر است.

زحل (Saturn): زحل ششمین سیاره از نظر نزدیکی به ستاره خورشید و دومین سیاره از نظر بزرگی است که همانند همسایه بزرگتر خود یعنی مشتری بیشتر از گاز های هیدروژن و هلیوم تشکیل شده است. یکی از بارزترین ویژگی های این سیاره حلقه تشکیل شده از تکه های یخ و سنگی است که دور آن قرار دارد و زیبایی منحصر به فردی به این جرم آسمانی داده است. شعاع زحل برابر 58,232 کیلومتر است.

اورانوس (Uranus): هفتمین سیاره منظومه شمسی یعنی اورانوس سومین سیاره بزرگ آن نیز است، اورانوس اولین سیاره ای است که به کمک تلسکوپ توسط یک اخترشناس به نام ویلیام هرشل در سال 1781 کشف شد. از آنجا که اورانوس یکی از دور ترین سیارات نسبت به خورشید است دمای آن بسیار پایین بوده و اتمسفر آن فوق العاده سرد است. شعاع اورانوس برابر با 25,362 کیلومتر است.

نپتون (Neptune): کره ای تاریک و سرد به همراه وزش باد های مافوق صوت بر سطح آن، این غول یخی هشتمین و آخرین سیاره منظومه شمسی است و از این نظر دور ترین نیز نسبت به خورشید محسوب می شود، نپتون تنها سیاره‏ای است که از زمین با چشم غیر مسلح قابل مشاهده نیست و وجود آن قبل از اکتشاف، اولین بار توسط ریاضیدانان پیش بینی شده بود. شعاع نپتون برابر با 24,622 کیلومتر است.

حقایقی جالب درباره منظومه شمسی

منظومه شمسی همچنان پر از اسرار کشف نشده است که منتظر آشکار شدن هستند، اما برخی حقایق در مورد این منظومه خارق العاده وجود دارند که در طی سالیان دراز توسط اخترشناسان و دانشمندان کشف شده اند، مطالعه این حقایق برای افراد علاقه مند در زمینه کیهان شناسی خالی از لطف نخواهد بود:

• غالب جرم منظومه شمسی متعلق به خورشید است، معادل 99,86 درصد جرم را خورشید و 0,14 درصد بقیه را دیگر اجرام آسمانی موجود در این منظومه تشکیل می دهند.
• چهار سیاره نزدیک تر به خورشید یعنی عطارد، زهره، زمین و مریخ به طور عمده از سنگ و فلزات تشکیل شده اند.
• چهار سیاره دور خارجی یا دور تر نسبت به خورشید یعنی مشتری، زحل، اورانوس و نپتون از گاز ها تشکیل شده اند و نسبت به دیگر سیارات منظومه شمسی بزرگتر هستند.
• مشتری و زحل تشکیل شده از گاز های هیدروژن و هلیوم به ترتیب بزرگترین سیارات منظومه شمسی هستند.
• اورانوس و نپتون آخرین سیاره ها هستند که از گاز های آمونیاک، متان و آب و یخ تشکیل شده اند و به همین منظور هر دو آبی رنگ هستند.
• در منظومه شمسی سیارکی به نام 243 نام گذاری شده است.
• گانیمد بزرگترین قمر کشف شده است که از کوچکترین سیاره یعنی عطارد نیز بزرگتر است.
• یکی از قمر های زحل میماس نام دارد که جزو سنگین ترین اجرام منظومه شمسی است.
• در سال های اخیر دانشمندان به وجود یک حلقه دیگر در کنار زحل پی برده اند که تنها با اشعه فروسرخ قابل مشاهده است.

• بزرگترین سیارک منظومه شمسی اریس نام دارد.
• زمین تنها سیاره‏ای است که به دلیل اندازه و موقعیت ماه در آن خورشید گرفتگی رخ می دهد.
• در نپتون با های مافوق صوت شدیدی به سرعت 2100 کیلومتر بر ساعت می وزند که در نوع خود منحصر به فرد است.
• بلندترین کوه کشف شده منظومه شمسی در مریخ قرار دارد که ارتفاع آن 22 کیلومتر است.
• زهره بیشترین تعداد آتشفشان را با تعداد بیش از 1600 آتشفشان بین سیاره‏ها دارد.
• عمر منظومه شمسی 5 میلیارد سال تخمین زده شده است، این مقدار زمان لازمی است تا تمام گاز هیدروژن موجود در خورشید به هلیوم تبدیل شود.
• حجم خورشید بزرگترین عضو منظومه در مقایسه با حجم خود منظومه شمسی به نسبت 1 به تریلیون است.

منبع:

پندارک